زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

ابوحامد احمد بن بشر مرورودی




ابوحامِدِ مَرْوْ رودی، احمد بن بشر بن عامر (د۳۶۲ق/۹۷۳م)، قاضی و فقیه شافعی می‌باشد.


۱ - نسب


نسب او به بنی‌عامر می‌رسد.
[۱] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۲۱۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.


۲ - محل تولد


وی در مرورود خراسان زاده شد و چنان‌که از منابع برمی‌آید، در اسفراین رشد یافت و به تحصیل علم پرداخت و در جوانی به مقام علمی والایی دست یافت.

۳ - رفتار عموی ابوحامد با او


به روایت ابوحیان توحیدی که از شاگردان بسیار نزدیک اوست، عموی ابوحامد که در همان شهر اقامت داشت، بر وی سخت رشک می‌برد و او را ناسزا می‌گفت وتحقیرمی‌کرد.
[۲] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۲، ص۴۷۴ـ۴۷۵، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
[۳] سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.


۴ - سفر به عراق


به هر روی ابوحامد در نوجوانی شاید بر اثر رفتار ناپسند عمویش رهسپار عراق شد
[۴] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۲۱۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
و در آن‌جا به تحصیل پرداخت.

۵ - اساتید


در منابع تنها به نام دو تن از استادان اشاره شده است: ابواسحاق ابراهیم بن احمد مروزی و ابوعلی حسین‌ بن صالح‌ابن خیران .
[۵] عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، ج۱، ص۷۶، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۶] ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.


۶ - منصب قضاوت


ابوحامد در بصره توطن گزید و در آن‌جا به تدریس پرداخت.
[۷] ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
[۸] یاقوت، بلدان، ج۴، ص۵۰۶.
وی مدتی نیز عهده‌دار منصب قضا بود. در منابع کهن اشاره‌ای بر آن‌که وی قاضی کدام شهر بوده است، دیده نمی‌شود، ولی احتمالاً این منصب را در بصره بر عهده داشته است.

۷ - ابو حامد از نظر شرح حال‌نویسان


شرح حال‌نویسان از ابوحامد با عباراتی ستایش‌آمیز یاد کرده‌اند.
[۹] ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
[۱۰] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۲۱۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
[۱۱] عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، ج۱، ص۷۶، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۱۲] ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۲۳، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
[۱۳] سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۲، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.


۸ - آراء فقهی، کلامی ابوحامد در منابع مختلف


در منایع، پاره‌ای از آراء فقهی، کلامی و نیز عبارات حکمت‌آمیز و لطایف او نقل شده است.
[۱۴] ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسه، ج۱، ص۹۰، به کوشش احمد امین و احمد زین، قاهره، ۱۹۳۹م.
[۱۵] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۱، ص۷۳ـ۷۴، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
[۱۶] ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۱۵۱ـ۱۵۲، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
[۱۷] عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، ج۱، ص۷۶، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۱۸] سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.


۹ - مناظرات


به گفته ابوحیان، وی با ابن مغلّس فقیه ظاهری مناظره داشته و نیز در مجلس عزالدوله ابوالفرج وزیر با گروهی از علما به بحث پرداخته است.
[۱۹] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۴۷ ـ ۴۹، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
[۲۰] ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۱۳۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
[۲۱] ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.


۱۰ - شاگردان


شاگردان او بسیارند که از آن جمله، ابوحیان توحیدی ، ابومحمد اصطخر ی، ابوالقاسم دینوری ، ابوالفیاض بصری ، ابن ابی حامد طوسی ، ابوعمر بسطامی ، ابواسحاق مهرانی و ابوعلی همدانی را می‌توان یاد کرد.
[۲۲] عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، ج۱، ص۷۶، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۲۳] سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۲ـ۱۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
[۲۴] ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۵۸، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدر آباد دکن، ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰ق/۱۹۷۸ـ۱۹۸۰م.
[۲۵] ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۷۷، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدر آباد دکن، ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰ق/۱۹۷۸ـ۱۹۸۰م.
[۲۶] ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۹۸، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدر آباد دکن، ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰ق/۱۹۷۸ـ۱۹۸۰م.


۱۱ - فرزند ابوحامد


ابوحامد فرزندی دانشمند به نام ابومحمد داشت که وی را یگانه زمان خود در فقه و ادب خوانده‌اند و ظاهراً او هم از شاگردان پدرش بوده است.
[۲۷] ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۳۴، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.


۱۲ - محل وفات


به گفتهابوحیان، ابوحامد در اواخر عمر دو سالی در بغداد زیست و سرانجام به بصره بازگشت و در آن‌جا زندگی را بدرود گفت.
[۲۸] ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
[۲۹] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۲۱۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.


۱۳ - آثار و تألیفات



۱۳.۱ - آثار خطی


الاشراف علی اصول الفقه
[۳۰] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۸.
۲. الجامع الکبیر، درفقه، شامل ۱۰۰۰ برگ بوده است
[۳۱] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۸.
و سبکی یادآور شده که این کتاب مرجع عمده در حل مشکلات فقه شافعی و حاوی فروع و اصول است.
[۳۲] سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۲ـ۱۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
نووی
[۳۳] نووی محی‌الدین بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، ج۱، ص۲۱۱، قاهره، ادارة الطباعة المنیریه.
و اسنوی
[۳۴] اسنوی، عبدالرحیم‌ بن حسن، طبقات‌الشافعیه، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
نیز این کتاب را نفیس و گرانقر خوانده‌اند؛ ۳. الجامع الصغیر
[۳۵] ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۶۸
۴. شرح مختصر المزنی، در فقه شافعی .
[۳۶] ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.


۱۳.۲ - آثار چاپی


از این آثار نشانی در دست نیست، تنها رساله‌ای متضمن نامه ابوبکر به امام علی (علیه السلام) و پاسخ آن حضرت به وی در ماجرای سقیفه به روایت ابوحیان توحیدی از ابوحامد مرورودی ضمن ثلاث رسائل لابی حیان التوحیدی در دمشق (۱۹۵۱م) با عنوان «رسالة السقیفة» به چاپ رسیده است. البته بنا بر نظر ابن‌ابی‌الحدید ، این رساله بر ساخته ابوحیان بوده و تن‌ها وی آن را به ابوحامد نسبت داده است. ابن‌ابی‌الحدید ضمن بیان این نظر معتقد است که ابوحیان در بسیاری از موارد در البصائر هر آنچه از انتساب آن به خودش ابا داشته، به ابوحامد نسبت می‌داده است.
[۳۷] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۱۰، ص۲۸۵ـ۲۸۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.


۱۴ - فهرست منابع


(۱) ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۱م.
(۲) ا بن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدر آباد دکن، ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰ق/۱۹۷۸ـ۱۹۸۰م.
(۳) ابن‌ندیم، الفهرست.
(۴) ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
(۵) ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسه، به کوشش احمد امین و احمد زین، قاهره، ۱۹۳۹م.
(۶) ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
(۷) ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
(۸) اسنوی، عبدالرحیم‌ بن حسن، طبقات‌الشافعیه، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
(۹) سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
(۱۰) عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
(۱۱) نووی محی‌الدین بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، قاهره، ادارة الطباعة المنیریه.
(۱۲) یاقوت، بلدان.

۱۵ - پانویس

 
۱. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۲۱۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
۲. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۲، ص۴۷۴ـ۴۷۵، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
۳. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
۴. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۲۱۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
۵. ↑ عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، ج۱، ص۷۶، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۶. ↑ ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
۷. ↑ ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
۸. ↑ یاقوت، بلدان، ج۴، ص۵۰۶.
۹. ↑ ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
۱۰. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۲۱۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
۱۱. ↑ عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، ج۱، ص۷۶، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۱۲. ↑ ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۲۳، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
۱۳. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۲، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
۱۴. ↑ ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسه، ج۱، ص۹۰، به کوشش احمد امین و احمد زین، قاهره، ۱۹۳۹م.
۱۵. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۱، ص۷۳ـ۷۴، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
۱۶. ↑ ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۱۵۱ـ۱۵۲، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
۱۷. ↑ عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، ج۱، ص۷۶، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۱۸. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
۱۹. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۴۷ ـ ۴۹، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
۲۰. ↑ ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۱۳۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
۲۱. ↑ ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
۲۲. ↑ عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقاء الشافعیه، ج۱، ص۷۶، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۲۳. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۲ـ۱۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
۲۴. ↑ ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۵۸، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدر آباد دکن، ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰ق/۱۹۷۸ـ۱۹۸۰م.
۲۵. ↑ ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۷۷، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدر آباد دکن، ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰ق/۱۹۷۸ـ۱۹۸۰م.
۲۶. ↑ ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۹۸، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدر آباد دکن، ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰ق/۱۹۷۸ـ۱۹۸۰م.
۲۷. ↑ ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۳۴، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
۲۸. ↑ ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
۲۹. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۳، ص۲۱۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
۳۰. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۸.
۳۱. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۸.
۳۲. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۱۲ـ۱۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
۳۳. ↑ نووی محی‌الدین بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، ج۱، ص۲۱۱، قاهره، ادارة الطباعة المنیریه.
۳۴. ↑ اسنوی، عبدالرحیم‌ بن حسن، طبقات‌الشافعیه، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۳۵. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۶۸
۳۶. ↑ ابواسحاق شیرازی، ابراهیم‌ بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
۳۷. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۱۰، ص۲۸۵ـ۲۸۷، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.


۱۶ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوحامد مرورودی»، ج۵، ص۲۰۶۲.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن چهارم | فقهای شافعی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.